Каш чыл бурунгаар шупту улус-биле бир дөмей: делгем, чырык, чылыг бажыңныг, беш ажы-төлдүг, эттиг-малдыг, ынак ажылдыг, ашаам-биле амыдыралга хереглээр шупту чүвевис бар чурттап чораан бис. Бодум дээди эртемниг башкы мен. Суму даргазынга-даа, ооң оралакчызынга-даа ажылдап чорааш, башкылап-даа чорааш, кезээде кижилерге херектиг, улустуң эргим, ынак кижизи чордум.
Бир-ле катап грипптеп, аарый бергеш, доостурар клазым каггаш, эмчилеп безин чоруур чайжок, шыдажып, ажылдап чоруп тургаш, кичээл үезинде кээп дүшкен мен.
Ооң соонда кожуун эмнелгезинге чыдырымда аныяк, тыва оол Христосту чугаалап келди. Мен ол кижиниң чугаазын төндүр дыңнаар туржук: «Тыва кижи орустар Бурганынга чүдүп эгелээн сен бе? Чүдүлгезин солаан кижи ат болур – деп, дыңнаваан сен бе?» дээш-ле, ол оолду орустап, тывалап кончуп, тыва чаагай чаңчылдарны чугаалап, хамнарны болгаш Будданың өөредиин алгап-мактап шаг-ла болдум. Мээң өгбелерим ат-сураглыг чеди хамнар-ла болгай, а бодум ол үеде математикадан аңгыда, 1-ден, 11 класска чедир, класстан дашкаар шактарга сарыг-шажын өөредиин болгаш чаагай-чаңчылдарны өөредип, ада-иелерге, чонга база суртаалдап турган мен. Ынчангаш-ла боор оң, ол оолдуң чугаазын бодум-даа таптыг дыңнаваан мен, чанымга турган эштеримге-даа, ону дыңнаар арга тургуспаан мен. Христосту бир дугаар дыңнааш, шак ынчаар каржызы-биле Оон ойталааным ол.
Каш хонганда аарыг киткээн. Чугаам читкен, чүве сагынмастай берген мен. Авам, ачам, дуңмаларым коргуп-иргип, ламаларга ном номчудуп, хамнарга шо-төлге салдырып, дүңгүр кактырып шаг болганнар.
Кажан чугаам үнүп келгенде, орус дылды шуут-ла билбес болдум. Дөрт-беш ай иштинде, кожуунга-даа, Кызыл хоорайга-даа эмнелгелерге чыдып, сыкыртырындан ырмам сынган. Лама, хамнардан шуут-ла чөгелим төнген. Төрелдерим кажан өлүрүмнү манап эгелээн, каш катап «шыдашпайн барган» диртип, оларны коргуткан болдум. Ажы-төлүмге «авазы өлген» дээш тыпсыр пенсияны ашаамга бе азы авамга бе тыпсырын менден айтырып турганнар.
Бир катап ашаамның караң көрнүр төрел угбазы, мен өлүп каарымга ашаам-биле чурттап болгу дег, «чаа келинни» мээң-биле сүмележип чедип келди. Бүдүү иштимде таарзынмаан-даа болзумза, аңаа чөпшээрештим. Чүге дээрге ол кижи мээң ажы-төлүмнүң салым-чолу дээш сагыш-човап турган болгай. Ындыг-даа болза, ашаамның «чаа кадайын» дыңнааш, мээң сеткилим өөрүүр хамаанчок, ыглап-сыктап туруп берген. Ынчангаш мен бодум, бодумнуң орнумга ашаам-биле кады чурттап, уругларымга ава болуп шыдаар хире кижи бодап эгелээн мен. Эртенинде мээң палатамга, дужумда орунга бир угбай чыдып алды. Ол угбай-биле чугаалажырымга мээң ашаам-биле чылдары, олуттары, меңгилери тааржыр болду. Кежээ дургу, орай дүнге чедир чугаалаштым. Адак соонда, угбай мени кээргей бергени ол боор оң, ашаам-биле чурттаар бооп чөпшээрешти. Сеткилим өөрүй хонуп, удуй бергенимни безин билбедим. Эртенинде ажы-төлүмнүң шуптузунуң аажы-чаңын чугаалап арга-сүмем кадып, ашаамны база аңаа ыяк чагааш, мени хөөржүдер черге келир кылдыр дугуржуп, ыглап-ыглап чагып каан мен. Ооң соонда үш хонганда, ол эжим меңээ: «Дуңмам, аарыгга анаа-ла дүжүп бергеш, өлүрүнге белеткенип алыр силер бе? Аарыгга удур туржуур болза, дириг артып каап болбас деп бе? Ажы-төлүң бодап көрем, дуңмам» деп чугаалады. Ооң кээргенчиг, чаштыг карактары мени бодандырган. Меңээ бичии күш, ажы-төлүм дээш чурттаар күзел тыптып келген. Катап база камгалалды дилеп эгелээн мен. Ынчалза-даа, кажан-даа Бурганны дилевейн чораан мен.
Меңээ он дөрт янзы диагноз турган. Бир-ле ээлчеглиг берге аарыг соонда меңээ ийиги бөлүктүң инвалиди деп, чаа ат тыпсып берген. Дуңмаларым бирээзи база хенертен озал-ондакка таварышкаш чок апарган. Мээң орнумга «барган» боор деп, бодаан мен. +ске улус база (мээң аскым-биле чадавас) ынчаар билген. Ынчан меңээ ынак хамык улус, менден хая көрнү бергеннер. Малывыс-даа артпаан, төндүр оор апарган. Чанымга ашаам, беш ажы-төлүм артып калган.
Хам кижиниң чагыы-биле, бажыңывысты дуңмаларым бирээзинге «белекке» берипкеш, чурт солуп көже берген бис. Чаа черге бажың садып алыр акшавыс-даа чок, саап ижер малывыс-даа чок, бир-бир ээн бажыңнар септеп, удаа-дараа көжүп, чурттап чораан бис. Ол аразында аңаа база, кожуун эмнелгезинге ийи катап өлүр частым. /ш чыл эрткен. Ынчангы «шынчы хамның» чугаазы-биле ашаамның өлүр үези чедип келген. Ол үеде ырак черден ачамның дуңмазы акым биле чаавам келди. Олар «караң көрнүр» улус ышкаш кылдыр, Христосту чугаалап, ашаам дээш мөргүп турарымны айтып берип: «Кижи черинге ашааң өлүп каар болза, хамык чаш ажы-төлүң-биле кара чааскаан канчаар сен? Христосту камгалакчы кылдыр хүлээп алыр болзуңза эки-дир» диштилер. «Ашаам өлүп каар болза…» ону хензиг када бодай кааптары безин коргунчуг. Ынчан, «ашаам-на өлбейн баар болза, ажырбас ыйнаан» деп, бодалым-биле корга-корга, «орустар Бурганы» Христосту камгалакчы кылдыр, чаавамны өттүнүп тургаш, хүлээп алдым. Акым, чаавам алды дугаар уругну божуурумну, оол болза Марк деп адаарымны чагааш, ашаам дээш үргүлчү мөргүп турарымны катап-катап сагындырып, даалга бергеш чоруй барган.
Чаавамның бижип берген мөргүлүн уругларымга айтып бердим. Ачазын өлүмден чайладырын, Иисус Христосту адап-адап дилеп-ле турган бис. Ачазы озал-ондакка таварышкаш, бир холунуң чалбак чарны углуп калган, бажының бир чартыы кемдээн, машина соңгазының бузулган үүрмек шилдери, арнының чартыынче кадалгылаан, чүгле өлбээн. Ачазының амы-тыны бистиң дилээвис-биле камгалаттынган. Иисус Христос бистиң үнүвүстү дыңнаан. Хүнден-хүнче дириг Бурганның барынга бүзүреливис өзүп, быжыгып орган. Бургандан бажың садып алыр акша дилеп эгелээн бис. Христосту хүлээп алганымның соонда, тос ай эрткенде Маркты дөртен бир харлыымда божаан мен. Чаа черге көжүп келгеш, суурну үш-дөрт долгандыр, он дөрт катап көжүп, көрүп көрбээнивис түрегделди көрүп, элеп-түреп, хөй-ле хилинчекти шыдажып эрткенивис соонда, таптыг-ла дөрт чыл болганда, Тываның чазак чери эгидилге чок, чүс муң акшаны бистиң өг-бүлевиске, бажың садып алыр кылдыр берген. Беш өрээл кухнязы, кочегарказы база аңгы, улуг бажың садып алдывыс. Бурганны оон ыңай-даа билип алыксааш, церковь барып эгелээн бис. «Христиан амыдыралдың үндезини» деп курсту очулдурукчулуг өөренип эгеледим. Элээн үе эрткенде, Христостан дөрт катап ойталааш, дөрт катап өлүм «хаалгазынга» четкенимни болгаш Христос чүгле орустарның Бурганы эвес, бүгү делегейниң, бүгү чоннарның Бурганы база Бурганның Оглу-дур деп билип алдым. Аңаа ылап-ла бүзүрей бергеш, чоорту орус дылды катап база билип эгелээн мен. Иисус Христоска бүзүрелимни бадыткап, сугга суктуруп «крещение эртип» алганымның соонда база бир дөрт чыл эрткенде «ВТЭК» комиссиязынга, он ийи эмчиниң мурнунга, Буянныг Медээни суртаалдааш:«Дириг Бурганның аскындан үнген Сөзү мени эмнеп кагды, ам мени кадык деп шынзылгадан бижип берип көрүңерем» дидим. Кезек када ыржым. Бирээзи: «Ындыг база боор-дур, аа» дээн, а өскези: «Бижээш, эмчиңерже чорудуптар бис» дидир. Эктимге чораан дыка-ла аар чүъктү дүжүрүп каапкан дег, чиигей берген мен.
«Ону хүлээп алган база Ооң ады дээш бүзүрээн бүгү улуска Ол Бурганның ажы-төлү болур эргени хайырлаан»Ин 1:12.
Бурган мынча дээн: «Дээрги-Чаяакчының кижизидилгезин хүлээвейн барба, Ооң чемелээшкинин халалыг диве, Дээрги-Чаяакчы Бодунуң ынак кижизин кижизидер, хүлээп көөрү бүгү оолдарын (кыстарын) кеземчеге онаар»
Евр 12:5-6.
Римма Ондар
