Аяс Кызыл хоорайның Улуг-Хем ол чарыында дачазынга өг-бүлези-биле чурттап турган. Ол эртениң-не ажы-төлүн эдертипкеш, автобус доктаар черже базып-ла каар.Улугларын школаже, а хеймер кызы Миланазын уруглар садынче чедирер. Ажыл соонда база-ла ол орук Бир-ле катап адашкылар чанып оргаш көөрге, орук ийинде чагган харның дески деп чүвези аажок, хүн караанга чайыннаарга карак чылчырыктаар, манган-на ак. Амыдыралдың аагынга алыскан, сагыш-сеткили хоозураан кижилерге сагыш-човап, харга «Бурган сеңээ ынак!» деп буду-биле таптай базып бижип кааш, бүдүн номну бижээн дег, өөрүй берген.
Эртенинде эртип чыда бижээн сөстериниң уунче көрүптерге, «Чүгле меңээ эвес» деп, билдинмес кижи каан болган. Аяс боданып туруп-туруп, «Сеңээ база» деп бижээш, оруун уламчылапкан. Даартазында көрүптерге, «Чүү дээш?» деп айтырыг бижээн болган. «Чүү дээш-даа эвес, анаа-ла сээң барың дээш» деп харыылаан. Оон эгелээш-ле, ол билдинмес кижи-биле харга чагаалажып эгелээн. Аяс танывазы кижиниң айтырыгларынга харыылап-ла турган. Кажан-на кээп турар кижи боор? Кандыг кижи ирги? Ужуражыр ирги бис бе деп, айтырыглар Аясты сонуургадыр болу берген. Бирде чедип келгеш, элээн үр манап тургулаар-даа. Сөөлзүредир чагаа бижиир чер-даа артпаан, ынчангаш олар кайызы-даа улуг үжүктер-биле эвес, а чиңге ыяш будуу-биле бичеледир бижип турганнар. Дески шөлде хар ол хире үнелиг болганы ол.
Хүннер эртип-ле турган. Час-даа чоокшулаан. Хар бичиилеп эрип бадып эгелээн. Аяс танышпас өңнүү-биле чагаалажырын уламчылап, кажан ужуражыр ирги бис – деп манагзынып турган. Хар шуут чок кылдыр эрээн. Аястың сагыш-сеткилинде бир-ле ундарал тыптып келген, танышпазы өңнүү-биле ужурашпайн барганынга хомудааны ол. Ынчалза-даа ол дараазында кышты манап, сеткилиниң ханызында идегеп арткан. Аяска частың, чайның узуну аажок кылдыр сагындырган. Ол билдинмес өңнүүнүң сонуургап турган айтырыгларын бодап, сактып, утпайн чораан.
Күс дүшкен. Аястың өөрүшкүлүү аажок болу берген, көрүнчүк баарынга дыдыраш кара бажын ол-бо талазынче дырагылааш, танцылай аарак халып келгеш, хуужуур быжырып турган кадайын көдүргеш, бөөлдей-даа кагылаптар, сактырга удавас улуг байырлал-даа болур дээнзиг. Ооң уругларының иези безин эжиниң ол өөрүшүкүзүн көргеш, магадап, ону деткип турган. Шынап-ла, билдинмес өңнүүвүс ам бо кыжын келир ирги бе, эр кижи чоор бе, азы кыс бе деп даап бодап, сонуургап турганнар.
Ноябрь эрткелек чорда, хар-даа чаапкан. Аяс чажыт өңнүүн четтикпейн манап, ам-на дужа бээр боор бис деп идегээш, биеэги-ле шөлүнде харга чагааларын бижип-ле эгелээн. Ол хүннүң чыгыы халып барып, хынап көрүп турган. Ынчалза-даа чаңгыс-даа харыы чок. Дүннер, хүннер шуужуп эрте берген. Час дүшкен. Хар-даа часка ушкажыпкаш, эрип бады барган…
Оон бээр таптыг-ла тос чыл эрткен. Аяс чаа чыл бүдүүзүнде улуг-хүнде Бурганга бүзүрээннерниң байырлыг чыыжынга олурган. Байырлалдың башкарыкчызы чугаазын дооскаш: «Оон ыңай сөс алыксап турар күзелдиг кижи бар болза, чугаалап болур силер» - дээш олуруп алган. Хөй кижи чыылган залдың бир талазындан хоюг кара карактырының оду хып, чаагында сыртылаажы ойбаңайнып, хүлүмзүрбүшаан Саглай туруп келгеш, каш чылдар бурунгаар бир-ле кижиниң харга бижээн чагаазын номчааш, Бурганның кайгамчыктыг ынакшылын билип алганын, Буянныг медээни ажыдып берген чажыт өңнүүнге ужуражыксап чоруурун чугаалап эгелээн. Аястың арны изиңейнип, хейде-ле сүрээдеп, ак-көк карактары кыптыгып, чыыштың төнерин четтикпейн манап орган. Каш минута аңаа айлар дег сагындырган, а тос чыл бурунгаар харга чагаалажып турган үези дүүн чаа дег кыннып, карактарынга чуруттунуп, ынча чылдар иштинде көрүксеп манап чорааны танывазы чажыт өңнүү Саглай болганын билип кааш, мынчага дээр ону канчап чугаалавайн чораан уруг боор деп бодап орган.
Таптыг-ла тос чыл бурунгаар Саглай Аястың харга бижээни чагааларын номчааш, Бурганга бүзүрээннер ниитилелинге кээп эгелээн. Ынчалза-даа харда чагаалар дугайында кайызы-даа кымга-даа чугаалаваан. Чыыш төнген соонда, Аяс Саглайга халывышаан келгеш: «Ол кижи мен-дир мен» - деп тос чылдарның чажыдын ажыдыпкан. Куспактажыпканнар. Кара чажындан кады ойнап өскен эжишкилер дег болганнар. Аястың делгем хөрээнче Саглайның карааның чажы кылаш кынган. өөрүшкүнүң карак чажын Саглай тудуп шыдаваан. Ооң торгу дег суук кара чажын Аяс суйбааш: «Бурган сеңээ ынак» дээн.
Бурганга бүзүрээннер ниитилелиниң чыыштарынга көржүр, таныжар дээрден башка, бот-боттарын чоок билишпес турганнар. Саглай үжен хар ашкыжеге өгленмейн, бүзүрелдиг эшке дужа бээринге ынанып чораан. А Аяс дөрт чыл бурунгаар ынак эжин оскунгаш, өскүс ажы-төлүн азыраар дээш өске херээженнерже-даа сагыш салбаан. Ол хүн Аяс биле Саглай дыка үр хөөрешкен, оларның сагыш-сеткили ала-чайгаар тааржы берген.
Харда чагаа ийи аңгы салым-чолду каттыштырар ужук болган. Чаа чылдың бүдүүзүнде хуулгаазыннар болгулаар…
Айдың Ондар.
